Qadim-qadimdan ovqat tayyorlashda turli-tuman ziravorlardan foydalanib kelingan. Shu bilan birga ziravorlar turli kasalliklarga davo hamdir. Ziravorlarning asl vatani Hindiston. Ammo har bir mamlakat o`z dorivor o`t va giyohlari, ziravor o`simliklariga ham ega. Tabiblarning fikriga ko`ra eng yaxshi shifoni o`z o`lkangizda o`sgan o`t-giyohlardan topish mumkin ekan. Xalqimizda ham turli giyoh va ziravorlardan foydalanish odat bo`lgan. Taomlarimizni ularsiz tasavvur qilish ham mushkul. Yurtimizda ishlatiladigan aksariyat ziravorlar va ularning foydali jihatlari barchaga ham ma`lum emas. O`ylaymizki, ziravorlar haqida keltirib o`tilgan ma`lumotlar barchangizga birdek foydali bo`ladi…

Ishlatishni bilasizmi?

• Ba`zi tibbiyot kitoblarida aytilishicha, ziravorlarni yog`da qovurib bo`lmaydi. Ziravorlar yog`da qovurilganda uning tarkibidagi foydali moddalar yo`qoladi va toksinlar ajralib chiqa boshlaydi.

• Hatto ziravorlarni ovqatga qo`shish tartibi ham mavjud ekan. Lavr yaprog`i, xushbo`y murch, qora kardamon, dolchin va boshqa “katta” ziravorlarni ovqat pishira boshlanganda solinadi. Qora murch, zira ovqat pishishining o`rtasida, zanjabil va boshqa maydalangan ziravorlarni esa ovqatni olovdan olishdan avval qo`shish lozim.

• Saroy oshxonalarida esa avvaliga ziravorlar yog`da qovurib olinadi va so`ngra bu yog`da boshqa mahsulotlar qovurilgan. Albatta, ziravorlar yog`ga qovurilgach, bu taomga boshqacha xushbo`ylik va ta`m beradi, lekin bunday ovqatni salomatlik jihatidan foydali deyish mushkul.

• Ziravorlar kundalik hayotda me`yorida ishlatilsa, inson salomatligiga ham jismoniy, ham ruhiy tomondan yaxshi ta`sir ko`rsatadi. Faqat ziravorlarni shisha yoki qopqoqli idishda to`g`ri saqlash, to`g`ri ishlata bilish lozim.

ARPABODIYON

Arpabodiyon – o`tkir va shirin ta`mga ega, tanani engil qizdiradi, oshqozon hazm qilish tizimini yaxshilaydi. Arpabodiyon efir, moyli yog` va oqsillarga boy. Og`riq qoldiruvchi, shamollashga qarshi xususiyatlari bor. Ikkinchi ovqat hozirlashda, choyda ishlatiladi, ezilgan va butun holatda ham taomlarga takrorlanmas ta`m beradi. Ishtahani ochadi, ginekologik kasalliklarga yaxshi yordam beradi, jigar faoliyatini yaxshilaydi. Emizikli ayollar 1 stakan qaynagan suvga yarim choy qoshiqdan qashqarbeda va arpabodiyon solib, damlab, bu damlamadan kuniga to`rt mahal yarim stakandan ichishsa, sutini ko`paytiradi.

QALAMPIRMUNCHOQ

Momolarimiz qalampirmunchoqni “yomon nazardan asraydi” deyishadi. O`tkir hid va ta`mga ega bo`lgan bu ziravor oshqozon-ichak tizimiga yaxshi ta`sir ko`rsatadi. Tanani qizdiradi, tish, quloq og`rig`ida yordam beradi. Oshqozon, jigarni baquvvat qiladi, shuningdek, miya qon aylanishini yaxshilaydi. Shamollashga qarshi vositalar sirasiga kiradi. Biroq bu ziravorni ovqatga ko`p solmang, uning o`tkir ta`mi ovqat mazasini kesadi.

ZANJABIL

Bir qarashda kartoshkani eslatuvchi bu ziravor o`tkir ta`mga va tanani qizdiruvchi xususiyatga ega. Bundan tashqari, yumshoqligi sabab, me`yorda shirasi ko`tarilishiga olib kelmaydi. Shamollashga qarshi yaxshi vosita. Oshqozon-ichak faolligini yaxshilash va qonni tozalash uchun yarim choy qoshiq quruq zanjabil, 7 tomchi limon sharbati, biroz tuzni aralashtirib, har kun ovqatdan oldin tanovul qilish lozim. Umurtqa pog`ona, bo`g`in og`riqlari, nevralgiya, asab qo`zg`aluvchanligi va ba`zi bir teri kasalliklarida zanjabil damlamasidan vanna qabul qilish foyda beradi. Og`riq qoldiruvchi, yurak-qon tomir kasalliklari, shamollashga qarshi yaxshi vosita. Ishtaha yo`qligida zanjabil sharbatini asal bilan qo`shib qabul iste`mol qilish kerak.

SEDANA

Achchiq ta`mga ega, el haydovchi, miya faoliyatiga yaxshi ta`sir ko`rsatadi, ko`rish qobiliyatini yaxshilaydi. Hozirgi kunda sut ko`paytiruvchi vosita sifatida ham foydalaniladi. Tarkibi turli efir moylari va boshqa foydali moddalarga boy. Ayniqsa, katta yoshli kishilar uchun juda foydali. Non va boshqa pishiriq mahsulotlarda ishlatiladi. Oxirgi paytda olib borilgan tadqiqotlarga ko`ra sedana inson imunitetini ko`tarishga juda yaxshi yordam beradi, shu bilan birga quvvatni oshiradi.

KASHNICH URUG`I

Kashnich urug`i achchiq va shirin ta`mga ega. O`tkir bo`lishiga qaramasdan tanani sovutadi. Bu ziravor tarkibi ham turli efir moylari, oqsil va boshqa foydali moddalarga boy. Buyraklarni davolaydi, qum hamda toshdan tozalaydi. Tanada yog`ning to`g`ri taqsimlanishini ta`minlaydi. Ichburug` kasalligiga qarshi dori vositalarga qo`shiladi. Bo`yrak xastaligi sizni bezovta qilsa 3 choy qoshiq kashnich urug`ini bir stakan qaynagan suvda damlang va kuniga 3 marta 2 osh qoshiqdan iching.  Turli taomlarda ishlatiladi.

KUNJUT

Kunjutni ziravor emas, oziq-ovqat mahsulotlariga qo`shimcha deyish mumkin. Yoqimli va biroz taxir ma`zasiga ega bo`lgan kunjut  tana quvvatini oshirishda, oshqozonni tozalashda, jigar faoliyatini yaxshilashda ishlatiladi. Kunjut, ayniqsa, katta yoshli kishilarga, kasallarga va quvvatsizlarga foydali. Pazandachilikda turli pishiriqlarda, nonlarda ishlatiladi.

LAVR YAPROG`I

Taxir va o`tkir ta`mi bor, tanani qizdiradi. Jig`ildon qaynashiga olib kelishi mumkin. Ayollarga homiladorlik va emizikli davrlarida iste`mol qilish zararli. Asabiy qo`zg`aluvchan kishilarga antidepressant sifatida tavsiya etilishi mumkin. Ko`p iste`mol qilinganda mushaklarda og`riq uyg`otadi. Ko`p miqdorda iste`mol qilish mumkinmas. Qichima, revmatizm, falaj va ba`zi teri kasalliklarida, o`smalarda lavr yaprog`i damlamasini badanga surtish lozim. Tomoq og`riganda lavr yoprog`i damlamasi yordamida nafas olish (ingalyasiya) mumkin.

ZIRA

Ko`p hollarda o`zbek oshlarida ishlatiladigan bu ziravorning mazasi o`tkir, shu bilan birga og`izga shirin ta`m ham beradi. Tarkibida, efir moylari va oshlovchi moddalar mavjud. Pediatriyada bola qorni dam bo`lishiga qarshi qo`llanadi. Emizikli onalarning esa sutini ko`paytiradi. Miya faoliyatini mustahkamlaydi, ko`rish qobiliyatini, ishtahani va xotirani yaxshilaydi, safro haydaydi. Pazandachilikda deyarli barcha issiq ovqatlarda ishlatiladi. Ba`zida nonga ham qo`shiladi.

YALPIZ

Yalpiz ham dorivor o`simliklar, ham ziravorlar sirasiga kiradi. Turli choy, sous, hatto yashil rang uchun ham ishlatiladi. Qurutilgan, toza shaklida ham turli salat va sabzavotli ovqatlar tayyorlashda qo`llaniladi. Toza yalpizdan tort hamda boshqa shirinliklarda bezak sifatida foydalanish mumkin. Tibbiyotda esa safro haydovchi, jigar kasalliklari, o`pka va oshqozon-ichak tizimini yaxshilash uchun foydalaniladi. Tarkibida, vitamin, efir moylari bor. Biroq yalpizni erkaklar iste`mol qilishi tavsiya etilmaydi.

QORA MURCH

Qora murch achchiq va yoqimli mazaga ega. Tanani qizdiradi. Xotirani yaxshilaydi, miyani tozalaydi, tonzillit, bronxit va yurak kasalliklarini davolaydi. Yilda bir marta ikki-uch hafta mobaynida ovqatdan so`ng uch dona qora murch donasini ichish zarur. Bu oshqozon-ichak tizimini tozalaydi.

Madina LUQMONOVA